Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej (1922-1939)

Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej (PIPS) założony został 12 czerwca 1922 roku w wyniku połączenia Seminarium Pedagogiki Specjalnej (powołane przez Marię Grzegorzewską na wzór Międzynarodowego Fakultetu Pedologicznego w Brukseli, początkowo jako roczny Kurs Pedagogiki Specjalnej, a w 1920/21 r. jako roczne Seminarium) i Instytutu Fonetycznego, kierowanego przez Tytusa Benniego. Organizacyjnie PIPS podlegał Ministerstwu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczpospolitej (MWRiOP).

Zgodnie ze statutem podstawowym zadaniem Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej było kształcenie i dokształcanie czynnych zawodowo nauczycieli-wychowawców szkół podstawowych i szkół średnich w specjalnościach obejmujących: „głuchych, niewidomych, upośledzonych umysłowo, upośledzonych moralnie i kalekich” oraz „prowadzenie badań naukowych”. W pierwszym roku naukę w Instytucie rozpoczęło 26 słuchaczy. Kurs nauczania trwał rok, po czym absolwent otrzymywał tymczasowe zaświadczenie. Dopiero po napisaniu pracy dyplomowej w ciągu następnego roku (warunkowo przedłużano czas do 3 lat) i jej przyjęciu, absolwenci otrzymywali dyplom nauczyciela szkoły specjalnej.

Wśród pierwszych wykładowców Instytutu znaleźli się wybitni naukowcy, lekarze, psychiatrzy, neurologowie: Józefa Joteyko, Tytus Benni, Janusz Korczak, Władysław Sterling, Michał Wawrzynowski, Witold Łuniewski, Jan Bogdanowicz, Halina Koneczna i Halina Jankowska.

Początkowo PIPS mieścił się w gmachu Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych przy Placu Trzech Krzyży w Warszawie, następnie w Alejach Ujazdowskich 20, wreszcie przy ul. 3 Maja 18 w Warszawie (do wybuchu II wojny światowej). Instytut dysponował własną biblioteką, pracownią psychopedagogiczną, specjalistycznymi poradniami (ortofoniczną i pedagogiki leczniczej) oraz Muzeum Szkolnictwa Specjalnego (w latach 1959-1970 znanego pod nazwą Muzeum Pedagogiki Specjalnej). W końcu lat 20. w PIPS kształciło się 220 słuchaczy, w tym 130 w dziale upośledzonych umysłowo, 40 w dziale głuchoniemych, 30 jako wychowawcy zakładów dla moralnie zaniedbanych i 20 w dziele niewidomych. Do 1 września 1939 r. Instytut wykształcił 660 nauczycieli i wychowawców szkół i zakładów specjalnych.

Wojna i okupacja (1939-1945)

Na skutek wybuchu wojny Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej wstrzymał działalność już we wrześniu 1939 r. Na przełomie 1943 i 1944 roku próbowano zorganizować pracę konspiracyjną. W wyniku zbombardowania całkowitemu zniszczeniu uległ gmach przy ul. 3 Maja 18 w Warszawie, w którym mieścił się PIPS. Instytut stracił księgozbiór, pomoce naukowe, wyposażenie Muzeum Szkolnictwa Specjalnego, szkoły ćwiczeń, wyposażenie pracowni. W trakcie działań wojennych i okupacji poniosły śmierć co najmniej 64 osoby związane z Instytutem (wykładowcy, personel, wychowankowie PIPS), w tym: dr Halina Jankowska, dr Janusz Korczak, dr Witold Łuniewski, dr Stanisław Rychliński, dr Jakub Segał, dr Władysław Sterling, Michał Wawrzynowski, Stanisław Bytnar, Konrada Remiszewska, Maria Szubertowa, Jerzy Laskowski, Zygmunt Kurletto, Aleksander Manczarski.

Działalność Instytutu po II wojnie światowej

Działalność Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej została wznowiona przez ministra oświaty 15 maja 1945 roku. Zajęcia zaczęły się z dniem 1 grudnia 1945 roku przy ul. Smulikowskiego 6/8 w Warszawie, w gmachu Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP). Od 1948 r. Instytut przeniósł się na ul. Spiską 16. W Instytucie uruchomiono działalność poradni: ortofonicznej, pedagogiki leczniczej, Laboratorium Psychologicznego. Przystąpiono do uruchomienia kształcenia w specjalnościach: przewlekle chorych i kalekich.

Z dniem 14 marca 1950 r. - zarządzeniem ministra oświaty - PIPS został przekształcony w Państwowe Studium Pedagogiki Specjalnej. W nowym statucie Instytut sprowadzony został do rangi studium kształcenia i dokształcania nauczycieli szkół i zakładów specjalnych, tracąc uprawnienia placówki naukowo-badawczej. Od 1955 r. cykl kształcenia w Instytucie został wydłużony z roku do dwóch lat. Uruchomiono kształcenie na kursach i studiach niestacjonarnych.

W latach 1945-1955 Instytut ukończyło 960 słuchaczy, w tym 189 otrzymało dyplom nauczyciela szkoły specjalnej w trybie eksternistycznym.

Lata 1956-1970

Na fali wydarzeń politycznych zachodzących w 1956 r. przywrócono Instytutowi – zgodnie z nowym statutem - wcześniejszy status placówki naukowo-badawczej. Na mocy statutu z 1958 r. kształcenie i dokształcanie nauczycieli odbywało się we współpracy ze Związkiem Nauczycielstwa Polskiego. Ponadto przygotowaniem nauczycieli - na podstawie programów opracowanych uprzednio w PIPS - zajęły się kuratoria okręgów szkolnych, sekcje okręgowe ZNP, ośrodki metodyczne. Dyplom nauczyciela szkoły specjalnej wydawano na podstawie egzaminu końcowego, przeprowadzonego w gmachu Instytutu. PIPS nadzorował ponadto kursy dokształcające dla nauczycieli zawodu oraz kursy dla wychowawców zakładów specjalnych.

W programie dwuletnich studiów znalazły się: lektoraty z dwóch języków obcych, wiedza o człowieku w normie oraz z odchyleniami od normy, wybrane zagadnienia z filozofii, logiki, socjologii, kultury i sztuki, zajęcia z zakresu teorii i praktyki rewalidacji i resocjalizacji, a także praktyka pedagogiczna.

W sierpniu 1959 r. PIPS otrzymał, po raz pierwszy w swojej historii, nowy budynek przy. ul. Szczęśliwickiej 40 w Warszawie (dziś budynek „A”).

W latach 1955-1970 PIPS kończyło 4649 absolwentów w tym: 1153 w trybie dziennym, 2620 zaocznym i 876 eksternistycznym.

Lata 1970 - 1989

W latach 70. i 80. powstają nowe specjalizacje, rośnie nabór studentów na studiach zaocznych i podyplomowych. W tym okresie zaszło też kilka istotnych zmian, w tym przekształcenie Instytutu w Wyższą Szkołę Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie:

• 1970 r. - Instytut zostaje samodzielną placówką naukową, na której czele staje Rektor. Zlikwidowano dotychczasowe specjalistyczne pracownie. Rozpoczęto kształcenie na poziomie 3-letnich wyższych studiów zawodowych specjalnych;
• 1971 r. - uruchomione zostają pierwsze studia podyplomowe, a od 1 października 1973 r. studia magisterskie (dla maturzystów i absolwentów wyższych szkół zawodowych);
• 1976 r. - 2 kwietnia 1976 r. PIPS, na mocy zarządzenia Rady Ministrów, przekształcony zostaje w Wyższą Szkołę Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej (WSPS).

W latach 1970-1976 PIPS składał się z dwóch Wydziałów: Rewalidacji (Zakład Nauk Społecznych, Zakład Psychologii, Zakład Pedagogiki, Zakład Wychowania Artystyczno-Technicznego, Studium Wychowania Fizycznego i Sportu, Zakład Praktycznej Nauki Języków Obcych) oraz Resocjalizacji (Instytut Biopsychicznych i Pedagogicznych Podstaw Rozwoju i Wychowania). Natomiast w latach 1976–83 WSPS staje się placówką jedno wydziałową o nazwie Instytut Rewalidacji i Resocjalizacji. W jego skład wchodzą pracownie: oligofrenopedagogiki, surdopedagogiki, tyflopedagogiki, pedagogiki rehabilitacyjnej oraz zakłady: Pedagogiki, Psychologii, Nauk Społecznych, Wychowania Artystycznego i Sportu oraz Studium Wychowania Obronnego.

W latach 1976-1981 studia w WSPS były czteroletnie. Od 1981 roku wprowadzono 5-letni cykl kształcenia na studiach dziennych. W roku akademickim 1982/1983 r. 5-letni tok kształcenia wprowadzono na studiach zaocznych. W końcu 1981 roku w WSPS studiowało 1532 studentów. Uczelnia zatrudniała 120 pracowników naukowych.

W roku akademickim 1983/84 w organizacji WSPS ponownie wyróżniano dwa wydziały: Wydział Resocjalizacji i Wydział Rewalidacji. W skład Wydziału Resocjalizacji weszły: Zakład Nauk Społecznych, Zakład Psychologii, Zakład Resocjalizacji. Natomiast w skład Wydziału Rewalidacji: Zakład Dydaktyki, Metodyki i Statystyki, Zakład Pedagogiki Ogólnej, Zakład Pedagogiki Specjalnej. Poza wydziałami wyróżniono jednostki pozawydziałowe: Bibliotekę Główną, Studium Wojskowe, Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych, Studium Wychowania Fizycznego i Sportu oraz Wydawnictwo WSPS).

W latach 1986-1989 Wydziały Rewalidacji i Resocjalizacji połączono w jeden Wydział Rewalidacji i Resocjalizacji.

Na mocy zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 5 IV 1989 r. WSPS otrzymał prawa nadawania stopnia naukowego doktora nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki.

Lata 1990 - 2000

W 1992 r. rozpoczęła działalność Fundacja im. Marii Grzegorzewskiej, której celem jest zapewnienie aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i korzystania ze społecznych dóbr osobom i grupom osób zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym w związku z niepełnosprawnością, ubóstwem, uzależnieniami, narodowością, religią lub przynależnością środowisk defaworyozowanych.

W 1996 r. WSPS obejmuje nowy obiekt biblioteczno-dydaktyczny (budynek „B”). Uczelnia wzbogaca się o nowe kierunki kształcenia: logopedię, pedagogikę korekcyjną, pedagog szkolny - komputerowe wspomaganie kształcenia, pracę socjalną. W roku akademickim 1997/98 zatrudniano 190 pracowników naukowych. Kształcono w specjalnościach:

• oligofrenopedagogika,
• surdopedagogika,
• pedagogika terapeutyczna,
• tyflopedagogika,
• logopedia,
• pedagogika resocjalizacyjna,
• pedagogika korekcyjna,
• psychopedagogika kreatywności,
• pedagog szkolny - komputerowe wspomaganie kształcenia,
• praca socjalna.

Kształcenie studentów prowadzono w zamiejscowym ośrodku dydaktycznym w Dęblinie. W roku akademickim 1997/98 studia podejmuje 4728 osób, w tym na studiach dziennych: 1458, zaocznych 2672, eksternistycznych 281 i podyplomowych 366.

Od 6 do 9 maja 1997 roku w WSPS świętowano 75 rocznicę funkcjonowania placówki. W uroczystościach brali udział m.in. Prymas Polski Józef Glemp, ministerstwa Edukacji Narodowej, Sprawiedliwości, prezydent m. st. Warszawy, marszałek Sejmu. W ramach uroczystości rocznicowych swoją działalność zainicjowała I Ogólnopolska Scena Prezentacji Artystycznych Realizacji (OSPAR).

Z danych archiwalnych wynika, że od początku działalności Instytutu do 1998 r. PIPS-WSPS ukończyło 16338 słuchaczy/studentów.

Lata 2000 – 2012

W nowym tysiącleciu Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej - na mocy ustawy Sejmu Rzeczypospolitej z 7 czerwca 2000 r. - zostaje przekształcona w Akademię Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej (APS). Faktycznie nazwę wprowadzono od 1 września 2000 r.

Od roku akademickiego 2004/05 wprowadzony został Europejski System Transferu Punktów (European Credit Transfer System), zwany w skrócie ECTS. System ten umożliwia międzyuczelnianą i międzynarodową wymianę studentów. Równocześnie, w roku akademickim 2005/6, słuchacze APS otrzymali szansę uczestnictwa w międzynarodowej wymianie studentów w ramach programu Socrates-Erasmus, obejmującym wyjazdy m.in. na studia do Niemiec, Norwegii, Szwecji i Belgii. W roku 2006/07 organizuje się wyjazdy na staże naukowo-opiekuńcze do USA – w ramach National Louis University w Chicago.

Od roku akademickiego 2006/7 r. zaplecze dydaktyczne Uczelni umożliwiało kształcenie około 7 tys. studentów na studiach stacjonarnych i zaocznych. Akademia wzbogaciła się w nowoczesny, wyposażony w obszerne aule, obiekt dydaktyczny (budynek „C”). W strukturze APS zaszły istotne zmiany:

• utworzono w ramach Wydziału Pedagogiki – Instytut Pedagogiki, Instytut Pedagogiki Specjalnej, Instytut Wspomagania Rozwoju Człowieka i Edukacji oraz Instytut Edukacji Artystycznej;
• powołano Wydział Stosowanych Nauk Społecznych, a w nim Instytut Profilaktyki Społecznej i Pracy Socjalnej, Instytut Psychologii Stosowanej oraz Instytut Filozofii i Socjologii.

W latach 2000-2012 APS kształcił studentów na studiach dziennych (magisterskich i zawodowych), zaocznych (magisterskich, uzupełniających i zawodowych) oraz podyplomowych w zakresie pedagogiki i pedagogiki specjalnej. Zgodnie ze standardami i wymogami Unii Europejskiej w APS prowadzono kształcenie na studiach licencjackich (3-letnie) i uzupełniających (2-letnie). W tym okresie Akademia Pedagogiki Specjalnej uzyskuje ponadto uprawnienia do prowadzenia przewodów habilitacyjnych. W ramach Uczelni prowadzi działalność Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych i Wolontariatu, Biuro Karier Zawodowych Absolwentów i Promocji Uczelni, Samorząd Studencki, koła naukowe, chór uczelniany i AZS.

W końcu 2006 r. w APS kształciło się 7415 studentów, w tym: 3436 na studiach stacjonarnych, 3148 na studiach niestacjonarnych, 831-na studiach podyplomowych. Zatrudnionych było 422 pracowników (w tym 269 naukowych).

W nowym roku akademickim 2007/8 na Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych wprowadzono socjologię, zaś w roku akademickim 2008/2009 kształcenie na kierunku psychologia.

Od roku akademickiego 2010/2011 na Wydziale Nauk Pedagogicznych wprowadzono dwustopniowe studia w zakresie: pedagogiki, pedagogiki specjalnej i edukacji artystycznej w zakresie sztuk plastycznych. Na Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych przygotowano w specjalności: praca socjalna, socjologia i psychologia.

W roku akademickim 2011/2012 w APS podjęło naukę 1300 studentów na Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych i 6000 studentów na Wydziale Nauk Pedagogicznych. Zatrudniano 322 pracowników naukowych i naukowo-dydaktycznych oraz 221 pracowników administracji.

Dyrektorzy

• Maria Grzegorzewska (1922-1967)
• Otton Lipkowski (1967-1970)
• Szczepan Larecki (1970-1973 )

Rektorzy

• Szczepan Larecki (1973-1981)
• Włodzisław Sanocki (1981-1982)
• Czesław Matusewicz (1982-1984)
• Karol Poznański (1984-1990)
• Adam Frączek (1990-1993)
• Kazimierz Pospiszyl (1993-1999)
• Karol Poznański (1999-2002)
• Adam Frączek (2002 – 2008)
• Jan Łaszczyk (2008 -2016)
• Stefan Kwiatkowski (2016-2020)
• Barbara Marcinkowska (od 2020)